《大学》完整注音校正版

大学

【导读】

《大学》，原是《小戴礼记》里一篇，旧说为曾子所作，实为秦汉时的儒家作品，这是中国古代讨论教育理论的重要著作。

《大学》提出了“三纲领”和“八条目”，强调修己是治人的前提，修己的目的是为了治国平天下，说明治国平天下和个人道德修养的一致性。《大学》开头就说：“大学之道，在明明德，在亲民，在止于至善。”这就是后人所说的《大学》“三纲领”。所谓“明明德”，就是发扬光大所固有的天赋的光明道德。所谓“在亲民”，是指发扬了善性之后，即从事治民，治民要亲爱人民。所谓“止于至善”，就是要求达到儒家封建伦理道德的至善境界。“为人君止于仁，为人臣止于敬，为人子止于孝，为人父止于慈，与国人交止于信”，这是《大学》提出的教育纲领和培养目标。

《大学》还说：“古之欲明明德于天下者，先治其国；欲治其国者，先齐其家；欲齐其家者，先修其身；欲修其身者，先正其心；欲正其心者，先诚其意；欲诚其意者，先致其其知；致知在格物。”格物、致知、诚意、正心、修身、齐家、治国、平天下，后世称之为《大学》的“八条目”，这是实现“三纲领”的具体步骤。“八条目”的中心环节是修身，“自天子以至庶人，壹是皆以修身为本”。对于培养目标和方法，《大学》反复强调的是个人的道德修养。

经北宋程颢、程颐竭力尊重，南宋朱熹又作《大学章句》，最终和《中庸》、《论语》、《孟子》并称“四书”。宋、元以后，《大学》成为学校官定的教科书和科举试的必读书，对古代教育产生了极大的影响。

大学

经一章 大学之道

大d à学xu é之zh ī道d ào ，在z ài 明明m íngm íng 德d é，在z ài 亲q īn 民m ín ，在z ài 止zh ǐ于y ú至zh ì善sh àn 。知zh ī止zh ǐ而ér 后h òu 有y ǒu 定d ìng ，定d ìng 而ér 后h òu 能n éng 静j ìng ，静j ìng 而ér 后h òu 能n éng 安ān ，安ān 而ér 后h òu 能n éng 虑l ǜ，虑l ǜ而ér 后h òu 能n éng 得d é。物w ù有y ǒu 本末b ěnm ò，事sh ì有y ǒu 终zh ōng 始sh ǐ，

知zh ī所su ǒ先后xi ānh òu ，则z é近道j ìnd ào 矣y ǐ。

古g ǔ之zh ī欲y ù明明m íngm íng 德d é于y ú天下ti ānxi à者zh ě，先xi ān 治zh ì其q í国gu ó；欲y ù治zh ì其q í国gu ó者zh ě，先xi ān 齐q í其q í家ji ā；欲y ù齐q í其q í家ji ā者zh ě，先xi ān 修xi ū其q í身sh ēn ；欲y ù修xi ū其q í身sh ēn 者zh ě，先xi ān 正zh èng 其q í心x īn ；欲y ù正zh èng 其q í心x īn 者zh ě，先xi ān 诚ch éng 其q í意y ì；欲y ù诚ch éng 其q í意y ì者zh ě，先xi ān 致zh ì其q í知zh ī；致zh ì知zh ī在z ài 格g é物w ù。

物w ù格g é而后érh òu 知zh ī至zh ì，知zh ī至zh ì而后érh òu 意y ì诚ch éng ，意y ì诚ch éng 而后érh òu 心x īn 正zh èng ，心x īn 正zh èng 而后érh òu 身sh ēn 修xi ū，身sh ēn 修xi ū而ér 后h òu 家ji ā齐q í，家ji ā齐q í而ér 后h òu 国gu ó治zh ì，国gu ó治zh ì而ér 后h òu 天ti ān 下xi à平p íng 。

自z ì天ti ān 子z ǐ以y ǐ至zh ì于y ú庶sh ù人r én ，一y ī是sh ì皆ji ē以y ǐ修xi ū身sh ēn 为w éi 本b ěn 。其q í本b ěn 乱lu àn 而ér 末m ò治zh ì者zh ě，否f ǒu 矣y ǐ；其q í所su ǒ厚h òu 者zh ě薄b áo ，而ér 其q í所su ǒ薄b áo 者zh ě厚h òu ，未w èi 之zh ī有y ǒu 也y ě。

传十章

（一）释明明德

《康k āng 诰g ào 》曰yu ē：“克k è明m íng 德d é。”《大t ài 甲ji ǎ》曰yu ē：“顾g ù諟sh ì天ti ān 之zh ī明m íng 命m ìng 。”《帝d ì典di ǎn 》曰yu ē：“克k è明m íng 峻j ùn 德d é。”皆ji ē自z ì明m íng 也y ě。

（二）释新民

汤t āng 之zh ī

《盘p án 铭m íng 》曰yu ē：“苟g ǒu 日r ì新x īn ，日r ì日r ì新x īn ，又y òu 日r ì新x īn 。”《康k āng 诰g ào 》曰yu ē：“作zu ò新x īn 民m ín 。”《诗sh ī》曰yu ē：“周zh ōu 虽su ī旧ji ù邦b āng ，其q í命m ìng 惟w éi 新x īn 。”是sh ì故g ù君j ūn z ǐ子无w ú所su ǒ不b ú用y òng 不q í极j í。

（三）释止于至善 《诗sh ī》云y ún ：“邦b āng 畿j ī千里qi ān l ǐ，惟w éi 民m ín 所su ǒ止zh ǐ。”《诗sh ī》云y ún ：“缗m ín 蛮m án 黄hu áng 鸟ni ǎo

，止zh ǐ于y ú丘qi ū隅y ú。”子z ǐ曰yu ē：“于y ú止zh ǐ，知zh ī其q í所su ǒ止zh ǐ，可以k ě y ǐ人r én 而ér 不如b ù r ú鸟ni ǎo 乎h ū？”《诗sh ī》云y ún ：“穆m ù穆m ù文w én 王w áng ，於w ū缉j ī熙x ī敬j ìng

止zh ǐ。”为人w éi r én 君j ūn ，止zh ǐ于y ú仁r én ；为人w éi r én 臣ch én ，止zh ǐ于y ú敬j ìng ；为人w éi r én 子z ǐ，止zh ǐ于y ú孝xi ào ；为w éi 人r én 父f ù，止zh ǐ于y ú慈c í；与y ǔ国gu ó人r én 交ji āo ，止zh ǐ于y ú信x ìn 。

《诗sh ī》云y ún ：“瞻zh ān 彼b ǐ淇q í澳y ù，菉l ù竹zh ú猗y ī猗y ī；有y ǒu 斐f ěi 君子j ūn z ǐ，如r ú切qi ē如r ú磋cu ō，如r ú琢zhu ó如r ú磨m ó；瑟s è兮x ī僩xi àn 兮x ī，赫h è兮x ī喧xu ān 兮x ī；有y ǒu 斐f ěi 君j ūn 子z ǐ，终zh ōng 不b ù可k ě諠xu ān 兮x ī。”如r ú切qi ē如r ú磋cu ō者zh ě，道学d ào xu é也y ě；如r ú琢zhu ó如r ú磨m ó者zh ě，自修z ì xi ū也y ě；瑟s è兮x ī僩xi àn 兮x ī者zh ě，恂x ún 慄l ì也y ě；赫h è兮x ī喧xu ān 兮x ī者zh ě，威仪w ēi y í也y ě；有y ǒu 斐f ěi 君子j ūn z ǐ，终zh ōng 不可b ù k ě諠xu ān 兮x ī者zh ě

，道d ào 盛sh èng 德d é至zh ì善sh àn ，民m ín 之zh ī不b ù能n éng 忘w àng 也y ě。 《诗sh ī》云y ún ：“於w ū戏h ū前qi án 王w àng 不b ù忘w àng 。”君子j ūn z ǐ贤xi án 其q í贤xi án 而ér 亲q īn 其q í亲q īn ，小人xi ǎo r én 乐l è其q í乐l è而ér 利l ì其q í利l ì，此c ǐ以y ǐ没m ò世sh ì不b ù忘w àng 也y ě。

（四）释本末

子z ǐ曰yu ē：“听讼t īng s òng ，吾w ú犹y óu 人r én 也y ě；必b ì也y ě使sh ǐ无w ú讼s òng 乎h ū！”无情w ú q íng 者zh ě，不得b ù d é尽j ìn 其q í辞c í，大d à畏w èi 民m ín 志zh ì。此c ǐ谓w èi 知zh ī本b ěn 。

（五）释格物致知

此c ǐ谓w èi 知zh ī本b ěn ，此c ǐ谓w èi 知zh ī之zh ī至zh ì也y ě。

（此为吕祖补述）所谓su ǒ w èi 致zh ì其q í知zh ī在z ài 格g é其q í物w ù者zh ě，心x īn 有所y ǒu su ǒ贪欲t ān y ù而ér 性x ìng 辟p ì焉y ān ，心x īn 有所y ǒu su ǒ嗔ch ēn 忿f èn 而ér 性x ìng 塞s āi 焉y ān

，心x īn 有所y ǒu su ǒ痴ch ī奢sh ē而ér 性x ìng 荡d àng 焉y ān ，心x īn 有所y ǒu su ǒ爱ài 妄w àng 而ér 性x ìng 迁qi ān 焉y ān 。是sh ì以y ǐ欲y ù格g é其q í心x īn 物w ù者zh ě，必b ì戒ji è贪欲t ān y ù，则z é扶f ú性x ìng 辟p ì为w éi 正zh èng 矣y ǐ。息x ī嗔ch ēn 忿f èn ，则z é辟p ì性x ìng 塞s āi 为w éi 扬y áng 矣y ǐ。消xi āo 痴ch ī奢sh ē，则z é收sh ōu 性x ìng 荡d àng 为w éi 定d ìng 矣y ǐ

。铲ch ǎn 爱ài 妄w àng ，则z é挽w ǎn 性x ìng 迁qi ān 为止w éi zh ǐ矣y ǐ。是sh ì故g ù君子j ūn z ǐ慎sh èn 心x īn 物w ù于y ú隐y ǐn 微w ēi ，遏è意y ì恶è于y ú动机d òng j ī

。故g ù心x īn 物w ù自z ì蔽b ì，身sh ēn 物w ù自z ì染r ǎn 。格g é心x īn 物w ù者zh ě

，复f ù性x ìng 初ch ū也y ě；驱q ū身sh ēn 物w ù者zh ě，觉ji ào 心x īn 源yu án 也y ě。性x ìng 心身x īn sh ēn 者zh ě，一贯y í gu àn 也y ě。三s ān 者zh ě之zh ī不可b ù k ě离l í，犹y óu 植根zh í g ēn 本b ěn 之

zh ī不可b ù k ě分f ēn 矣y ǐ！性x ìng 心x īn 居j ū内n èi 曰yu ē自觉z ì ju é焉y ān ，身sh ēn 行h áng 着zhe 外w ài 曰yu ē觉ji ào 人r én 焉y ān 。故g ù内n èi 圣sh èng 外w ài 王w áng 之zh ī功g ōng ，岂可q ǐk ě缺qu ē一y ī哉z āi ！心x īn 物w ù滋蔓z ī m àn ，莫不m ò b ù自z ì蔽b ì己j ǐ性x ìng 焉y ān 。故g ù圣人sh èng r én 慎sh èn 心x īn 物w ù于y ú隐y ǐn 微w ēi 之间zh ī ji ān 者zh ě，

心x īn 物w ù未w èi 动d òng 也y ě。虽su ī未w èi 动d òng 而ér 持ch í之一zh ī y ī慎sh èn ，则z é心x īn 物w ù终zh ōng 无w ú矣y ǐ！心x īn 物w ù终zh ōng 无w ú，则z é至zh ì性x ìng 常ch áng 皓h ào ，至zh ì性x ìng 学xu é皓h ào 则z é即j í复f ù性x ìng 初ch ū也y ě。身sh ēn 物w ù昭著zh āo zh ù，莫不m ò b ù自z ì染r ǎn 己j ǐ心x īn 焉y ān 。故g ù贤人

xi án r én 驱q ū身sh ēn 物w ù于y ú昭著zh āo zh ù者zh ě，以y ǐ其q í心x īn 物w ù未w èi 慎sh èn 于y ú隐y ǐn 微w ēi 也y ě。心x īn 物w ù弗f ú慎sh èn 于y ú未w èi 动d òng 之间zh ī ji ān ，贪

t ān 嗔ch ēn 痴ch ī爱ài 遂su ì炽ch ì焉y ān

，而ér 现xi àn 于y ú言行y án x íng 矣y ǐ！此c ǐ谓w èi 之zh ī身sh ēn 物w ù眧ch ǎo 著者zh ù zh ě也y ě。故g ù驱q ū身sh ēn 物w ù者zh ě，即j í曰yu ē心x īn 源yu án 也y ě。心x īn 者zh ě易y ì动d òng ，深恐sh ēn k ǒng 始sh ǐ勤q ín 终zh ōng 懈xi è，是sh ì病b ìng 焉y ān ，则z é身sh ēn 物w ù复f ù昭著zh āo zh ù矣y ǐ

。如r ú能n éng 始终sh ǐ zh ōng 觉ji ào 心x īn 则z é亦y ì渐趋ji àn q ū于y ú觉ji ào 性x ìng 矣y ǐ！及其j íq í成功ch éng g ōng 一y ī也y ě。此c ǐ谓w èi 物w ù不b ù格g é，不可

b ù k ě以致y ǐzh ì其q í知zh ī。

所谓su ǒ w èi 诚ch éng 其q í意y ì

，在z ài 致zh ì其q í知zh ī者zh ě，故g ù心x īn 物w ù未w èi 发f ā谓w èi 中和zh ōng h é，良知li áng zh ī性x ìng 也y ě；心x īn 物w ù既j ì发f ā谓w èi 动机d òng j ī，纷f ēn 乘ch éng 意y ì也y ě。是sh ì以y ǐ慎sh èn 心x īn 物w ù于y ú隐y ǐn 微w ēi ，遏è意y ì恶è于y ú动机d òng j ī，以y ǐ复f ù其q í良知li áng zh ī而ér 臻zh ēn

于y ú至理zh ì l ǐ矣y ǐ。故g ù格g é其q í心x īn 物w ù，以致y ǐ zh ì其q í良知li áng zh ī者zh ě，内n èi 圣sh èng 功g ōng 也y ě。圣sh èng 足z ú而后ér h òu ，则z é意y ì不

b ù诚ch éng 而ér 诚ch éng 矣y ǐ，心x īn 不b ù正zh èng 而ér 正zh èng 矣y ǐ。虽su ī序x ù有y ǒu 四s ì，实则sh í z é二èr 焉y ān 。以y ǐ其q í心意x īn y ì储ch ǔ诸zh ū一身y ì sh ēn ，故g ù亦y ì列li è内n èi 圣sh èng 之zh ī功g ōng 矣y ǐ。

此c ǐ谓w èi 知zh ī不b ú致zh ì，不b ù可k ě以y ǐ诚ch éng 其q í意y ì。（以上为吕祖补述）

（此为程子补述）所谓su ǒ w èi 致zh ì知zh ī在z ài 格g é物w ù者zh ě，言y án 欲y ù致zh ì吾w ú之zh ī知zh ī，在z ài 即j í物w ù而ér 穷qi óng 其q í理l ǐ也y ě。盖g ài 人r én 心x īn 之zh ī灵l íng 莫不m ò b ù有y ǒu 知zh ī，而ér 天下ti ān xi à之zh ī物w ù莫不m ò b ù有理y ǒu l ǐ，惟w éi 于y ú理l ǐ有y ǒu 未w èi 穷qi óng ，故g ù其q í知zh ī有y ǒu 不b ú尽j ìn 也y ě，是sh ì以y ǐ《大学d à xu é》始sh ǐ教ji ào ，必b ì始sh ǐ学者xu é zh ě即j í凡f án 于y ú天下ti ān xi à之zh ī物w ù，莫m ò不b ù因y īn 其q í已y ī知zh ī之zh ī理l ǐ而ér 益y ì穷qi óng 之zh ī，以求y ǐ qi ú至zh ì乎h ū其q í极j í。至于zh ì y ú用力y òng l ì之zh ī久ji ǔ，而ér 一旦y í d àn 豁然hu ò r án 贯通gu àn t ōng 焉y ān ，则z é众zh òng 物w ù之zh ī表里bi ǎo l ǐ精j īng 粗c ū无不w ú b ù到d ào ，而ér 吾w ú心x īn 之zh ī全体qu án t ǐ大d à用y òng 无不w ú b ù明m íng 矣y ǐ。此c ǐ谓w èi 物w ù格g é，此c ǐ谓w èi 知zh ī之zh ī至zh ì也y ě。

（六）释诚意

所谓su ǒ w èi 诚ch éng 其q í意y ì者zh ě

，毋w ú自欺z ì q ī也y ě。如r ú恶w ù恶è臭xi ù，如r ú好h ào 好h ǎo 色s è，此c ǐ之zh ī谓w èi 自z ì谦qi è。故g ù君j ūn 子z ǐ必b ì

慎sh èn 其q í独d ú也y ě。小人xi ǎo r én 闲居xi án j ū为w éi 不善b ú sh àn ，无所不至w ú su ǒ b ù zh ì；见ji àn 君子j ūn z ǐ而后ér h òu 厌y àn 然r án ，掩y ǎn 其q í不善b ú sh àn ，而ér

著zh ù其q í善sh àn 。人r én 之zh ī视sh ì己j ǐ，如r ú见ji àn 其q í肺f èi 肝g ān 然r án ，则z é何h é益y ì矣y ǐ？此c ǐ谓w èi 诚ch éng 于y ú中zh ōng ，形x íng 于y ú外w ài 。故g ù君子j ūn z ǐ必b ì慎sh èn 其q í独d ú也y ě

。曾z ēng 子z ǐ曰yu ē：“十目所视sh í m ù su ǒ sh ì，十手所指sh í sh ǒu su ǒ zh ǐ，其q í严y án 乎h ū！”富f ù润r ùn 屋w ū，德d é润r ùn 身sh ēn ，心广体胖x īn gu ǎng t ǐ p án 。故g ù君子j ūn z ǐ必b ì诚ch éng 其q í意y ì。

（七）释正心修身

所谓su ǒ w èi 修身xi ū sh ēn 在z ài 正zh èng 其q í心x īn 者zh ě

：身sh ēn 有所y ǒu su ǒ忿f èn 懥zh ì，则z é不得b ù d é其q í正zh èng ；有所y ǒu su ǒ恐惧k ǒng j ù，则z é不得b ù d é其q í正zh èng ；有所y ǒu su ǒ好h ào 乐l è，则z é不得b ù d é其q í正zh èng ；有所y ǒu su ǒ忧患y ōu hu àn ，则z é不得b ù d é其q í正zh èng 。心不在焉x īn b ú z ài y ān ，视而不见sh ì ér b ú ji àn ，听而不闻t īng ér b ù w én ，食sh í而ér 不b ù知zh ī其q í味w èi 。此c ǐ谓w èi 修身xi ū sh ēn 在z ài 正zh èng 其q í心x īn 。

（八）释修身齐家

所谓su ǒw èi 齐q í其q í家ji ā在z ài 修xi ū其q í身sh ēn 者zh ě

：人r én 之zh ī其q í所su ǒ亲爱q īn ài 而ér 辟p ì焉y ān ，之zh ī其q í所su ǒ贱ji àn 恶w ù而ér 辟p ì焉y ān ，之zh ī其q í所su ǒ畏w èi 敬j ìng 而ér 辟p ì焉y ān

，之zh ī其q í所su ǒ哀āi 矜j īn 而ér 辟p ì焉y ān ，之zh ī其q í所su ǒ敖áo 惰du ò而ér 辟p ì焉y ān 。故g ù好h ào 而ér 知zh ī其q í恶w ù，恶w ù而ér 知zh ī其q í美m ěi 者zh ě，天下ti ān xi à鲜xi ān 矣y ǐ。故g ù谚y àn 有y ǒu 之zh ī曰yu ē：“人r én 莫m ò知zh ī其q í子z ǐ之zh ī恶è，莫m ò知zh ī其q í苗mi áo 之zh ī硕shu ò。”此c ǐ谓w èi 身sh ēn 不b ù修xi ū，不b ù可k ě以y ǐ齐q í其q í家ji ā。

（九）释齐家汉国

所谓su ǒ w èi 治国zh ì gu ó必b ì先xi ān 齐q í其q í家ji ā者zh ě

：其q í家ji ā不可b ù k ě教ji ào ，而ér 能n éng 教ji ào 人r én 者zh ě，无w ú之zh ī。故g ù君子j ūn z ǐ不b ù出家ch ū ji ā，而ér 成教ch éngji ào 于y ú国gu ó。

孝xi ào 者zh ě

，所以su ǒ y ǐ事sh ì君j ūn 也y ě；弟t ì者zh ě，所以su ǒ y ǐ事sh ì长zh ǎng 也y ě；慈c í者zh ě，所以su ǒ y ǐ使sh ì众zh òng 也y ě。《康k āng 诰g ào 》曰yu ē：“如r ú保b ǎo 赤子ch ì z ǐ。”心x īn 诚ch éng 求qi ú之zh ī，虽su ī不b ù中zh ōng ，不b ù远yu ǎn 矣y ǐ。未w èi 有y ǒu 学xu é养子y ǎng z ǐ而后ér h òu 嫁ji à者zh ě也y ě

。 一家y ì ji ā仁r én

，一y ī国gu ó兴x īng 仁r én ；一家y ì ji ā让r àng ，一y ī国gu ó兴x īng 让r àng ；一y ī人r én 贪t ān 戾l ì，一y ī国gu ó作乱zu ò lu àn 。其q í机j ī如此r ú c ǐ。此c ǐ谓w èi 一y ī言y án 偾事f èn sh ì，一y ī人r én 定d ìng 国gu ó。尧舜y áo sh ùn 率shu ài 天下ti ān xi à以y ǐ仁r én ，而ér 民m ín 从c óng 之zh ī；桀纣ji é zh òu 率shu ài 天下ti ān xi à以y ǐ暴b ào ，而ér 民m ín 从c óng 之zh ī。其q í所su ǒ令l ìng 反f ǎn 其q í所su ǒ好h ǎo ，而ér 民m ín 不b ù从c óng 。是sh ì故g ù君子j ūn z ǐ有y ǒu 诸zh ū己j ǐ，

而后ér h òu 求qi ú诸zh ū人r én ；无w ú诸zh ū己j ǐ，而ér 后h òu 非f ēi 诸zh ū人r én 。所su ǒ藏c áng 乎h ū身sh ēn 不b ù恕sh ù，而ér 能n éng 喻y ù诸zh ū人r én 者zh ě，未w èi 之zh ī有y ǒu 也y ě。故g ù治zh ì国gu ó在z ài 齐q í其q í家ji ā。

《诗sh ī》云y ún ：“桃t áo 之zh ī夭y āo 夭y āo ，其q í叶y è蓁蓁zh ēn zh ēn 。之zh ī子z ǐ于y ú归gu ī，宜y í其q í家人ji ā r én 。”宜y í其q í家人ji ā r én ，而后ér h òu 可以k ě y ǐ教ji ào 国人gu ó r én 。《诗sh ī》云y ún ：“宜y í兄xi ōng 宜y í弟d ì。”宜y í兄xi ōng 宜y í弟d ì，而后ér h òu 可以k ě y ǐ教ji ào 国人gu ó r én 。《诗sh ī》云y ún ：“其q í仪y í不b ù忒t è，正是zh èng sh ì四s ì国gu ó。”其q í为w éi 父子f ù z ǐ兄弟xi ōng d ì足z ú法f ǎ，而后ér h òu 民法m ín f ǎ之zh ī也y ě。此c ǐ谓w èi 治国zh ì gu ó在z ài 齐q í其q í家ji ā。

（十）释治国平天下

所谓su ǒ w èi 平p íng 天下ti ān xi à在z ài 治zh ì其q í国gu ó者zh ě

：上sh àng 老l ǎo 老l ǎo ，而ér 民m ín 兴x īng 孝xi ào ；上sh àng 长zh ǎng 长zh ǎng ，而ér 民m ín 兴x īng 弟t ì；上sh àng 恤x ù孤g ū

，而ér 民m ín 不b ù倍b èi 。是sh ì以y ǐ君j ūn 子z ǐ有y ǒu 絜xi é矩j ǔ之zh ī道d ào 也y ě。所su ǒ恶w ù于y ú上sh àng ，毋w ú以y ǐ使sh ǐ下xi à；所su ǒ恶w ù于y ú下xi à

，毋w ú以y ǐ事sh ì上sh àng ；所su ǒ恶w ù于y ú前qi án ，毋w ú以y ǐ先后xi ān h òu ；所su ǒ恶w ù于y ú后h òu ，毋w ú以y ǐ从前c óng qi án ；所su ǒ恶w ù于y ú右y òu

，毋w ú以y ǐ交ji āo 于y ú左zu ǒ；所su ǒ恶w ù于y ú左zu ǒ，毋w ú以y ǐ交ji āo 于y ú右y òu 。此c ǐ之zh ī谓w èi 絜xi é矩j ǔ之zh ī道d ào 。 《诗sh ī》云y ún ：“乐l è只zh ǐ君j ūn 子z ǐ，民m ín 之zh ī父母f ù m ǔ。”民m ín 之zh ī所su ǒ好h ào 好h ào 之zh ī，民m ín 之zh ī所su ǒ恶w ù恶w ù之zh ī，此c ǐ之zh ī谓w èi 民m ín 之zh ī父母f ù m ǔ。《诗sh ī》云y ún ：“节ji é彼b ǐ南n án 山sh ān ，维w éi 石sh í岩y án 岩y án 。赫赫h è h è师sh ī尹y ǐn ，民m ín 具j ù尔ěr 瞻zh ān 。”有y ǒu 国gu ó者zh ě不b ù可k ě以y ǐ不b ú慎sh èn ，辟p ì则z é为w éi 天ti ān 下xi à僇l ù矣y ǐ。

《诗sh ī》云y ún ：“殷y īn 之zh ī未w èi 丧s àng 师sh ī，克k è配p èi 上sh àng 帝d ì。仪y í监ji àn 于y ú殷y īn ，峻j ùn 命m ìng 不b ú易y ì。”道d ào 得d é众zh òng 则z é得d é国gu ó，失sh ī众zh òng 则z é失sh ī国gu ó。是sh ì故g ù君j ūn 子z ǐ先xi ān 慎sh èn 乎h ū德d é。有y ǒu 德d é此c ǐ有人y ǒu r én ，有人y ǒu r én 此c ǐ有y ǒu 土t ǔ，有y ǒu 土t ǔ此c ǐ有y ǒu 财c ái ，有y ǒu 财c ái 此c ǐ有用y ǒu y òng 。德d é者zh ě本b ěn 也y ě，财c ái 者zh ě末m ò也y ě。外w ài 本b ěn 内n èi 末m ò，争zh ēng 民m ín 施sh ī夺du ó。是sh ì故g ù财c ái 聚j ù则z é民m ín 散s àn ，财c ái 散s àn 则z é民m ín 聚j ù。是sh ì故g ù言y án 悖b èi 而ér 出ch ū者zh ě，亦y ì悖b èi 而ér 入r ù；货hu ò悖b èi 而ér 入r ù者zh ě，亦y ì悖b èi 而ér 出ch ū。

《康k āng 诰g ào 》曰yu ē：“惟w éi 命m ìng 不b ù于y ú常ch áng 。”道d ào 善sh àn 则z é得d é之zh ī，不善b ú sh àn 则z é失sh ī之zh ī矣y ǐ。《楚ch ǔ书sh ū》曰yu ē：“楚ch ǔ国gu ó无w ú以为y ǐ w éi 宝b ǎo ，惟w éi 善sh àn 以为y ǐ w éi 宝b ǎo 。”舅ji ù犯f àn 曰yu ē：“亡人w áng r én 无w ú以为y ǐ w éi 宝b ǎo ，仁r én 亲q īn 以为y ǐ w éi 宝b ǎo 。”《秦q ín

誓sh ì》曰yu ē：“若ru ò有y ǒu 一y ī介ji è臣ch én ，断断du àn du àn 兮x ī无w ú他t ā技j ì，其q í心x īn 休xi ū休xi ū焉y ān ，其q í如r ú有y ǒu 容r óng 焉y ān 。人r én 之zh ī有y ǒu 技j ì，若ru ò己j ǐ有y ǒu 之zh ī；人r én 之zh ī彦y àn 圣sh èng ，其q í心x īn 好h ào 之zh ī；不啻b ù ch ì若ru ò自z ì其q í口k ǒu 出ch ū，寔sh í能n éng 容r óng 之zh ī，以y ǐ能n éng 保b ǎo 我w ǒ子孙z ǐ s ūn 黎民l í m ín

，尚sh àng 亦y ì有利y ǒu l ì哉z āi ！人r én 之zh ī有y ǒu 技j ì，媢m ào 嫉j í以y ǐ恶w ù之zh ī；人r én 彦y àn 圣sh èng ，而ér 违w éi 之zh ī，俾b ǐ不b ù通t ōng ，寔sh í不b ù能n éng 容r óng ，以y ǐ不b ù能n éng 保b ǎo 我w ǒ子z ǐ孙s ūn 黎l í民m ín ，亦y ì曰yu ē殆d ài 哉z āi ！”

唯w éi 仁人r én r én 放流f àng li ú之zh ī，迸b ǐng 诸zh ū四s ì夷y í，不b ù与y ǔ同t óng 中zh ōng 国gu ó。此c ǐ谓w èi 唯w éi 仁人r én r én 为w éi 能n éng 爱人ài r én ，能n éng 恶人w ù r én 。见ji àn 贤xi án 而ér 不能b ù n éng 举j ǔ

，举j ǔ而ér 不能b ù n éng 先xi ān ，命m ìng 也y ě；见ji àn 不善b ú sh àn 而ér 不能b ù n éng 退tu ì，退tu ì而ér 不能b ù n éng 远yu ǎn ，过gu ò也y ě。好人h ào r én 之zh ī所su ǒ恶w ù，恶w ù人r én 之zh ī所su ǒ好h ào ，是sh ì谓w èi 拂f ú人r én 之zh ī性x ìng ，菑z āi 必b ì逮d ǎi 夫f ū身sh ēn 。是sh ì故g ù君子

j ūn z ǐ有y ǒu 大道d à d ào ，必b ì忠信zh ōng x ìn 以y ǐ得d é之zh ī，骄ji āo 泰t ài 以y ǐ失sh ī之zh ī。

生财sh ēng c ái 有y ǒu 大道d à d ào ：生sh ēng 之zh ī者zh ě众zh òng ，食sh í之zh ī者zh ě寡gu ǎ，为w éi 之zh ī者zh ě疾j í，用y òng 之zh ī者zh ě舒sh ū，则z é财c ái 恒h éng 足

z ú矣y ǐ。仁r én 者zh ě以y ǐ财c ái 发f ā身sh ēn ，不仁b ù r én 者zh ě以y ǐ身sh ēn 发财f ā c ái 。未w èi 有y ǒu 上好sh àng h ào 仁r én ，而ér 下xi à不好b ù h ào 义y ì者zh ě也y ě

；未w èi 有y ǒu 好h ǎo 义y ì，其q í事sh ì不b ù终zh ōng 者zh ě也y ě；未w èi 有y ǒu 府库f ǔ k ù财c ái ，非f ēi 其q í财c ái 者zh ě也y ě。孟m èng 献xi àn 子z ǐ曰yu ē：“畜x ù马

m ǎ乘sh èng ，不b ù察ch á于y ú鸡j ī豚t ún ；伐f á冰b īng 之zh ī家ji ā，不b ù畜x ù牛ni ú羊y áng ；百b ǎi 乘sh èng 之zh ī家ji ā，不b ù畜x ù聚敛j ù li ǎn 之zh ī臣ch én ；

与其y ǔ q í有y ǒu 聚敛j ù li ǎn 之zh ī臣ch én ，宁n íng 有y ǒu 盗d ào 臣ch én 。”此c ǐ谓w èi 国gu ó不b ù以y ǐ利l ì为w éi 利l ì，以y ǐ义y ì为w éi 利l ì也y ě。长zh ǎng 国家

gu ó ji ā而ér 务w ù财c ái 用y òng 者zh ě，必b ì自小z ì xi ǎo 人r én 矣y ǐ，彼b ǐ为w éi 善sh àn 之zh ī。小人xi ǎo r én 之zh ī使sh ǐ为w éi 国家gu ó ji ā，菑z āi 害h ài 并b ìng 至zh ì，虽su ī有y ǒu 善sh àn 者zh ě，亦y ì无如w ú r ú之zh ī何h é矣y ǐ。此c ǐ谓w èi 国gu ó不b ù以y ǐ利l ì为w éi 利l ì，以y ǐ义y ì为w éi 利l ì也y ě。